blog

Door Oscar Jansen, adviseur Expertiseteam Aardgasvrije Wijken

In juni ben ik met veel enthousiasme begonnen als adviseur aardgasvrije wijken bij Nieuwe Energie Overijssel. Samen met collega’s ondersteun ik de vele aardgasvrije wijkprojecten in Overijssel. Wat me opvalt tijdens de gesprekken is dat de projectleiders van deze projecten proberen ‘gedoe’ te voorkomen. Logisch zou je zo zeggen, want niemand – en zeker bestuurders – wil gedoe. Alleen in transities, blijkt uit ervaring én onderzoek, hoort gedoe er gewoon bij. De kunst is om het niet te voorkomen, maar er mee om te leren gaan en de waarde ervan in te zien. Uit de transitiewetenschap weten we dat transities lastig te sturen zijn. Je kunt wél patronen herkennen en op basis van die patronen enige sturing geven.

Biologische boerderij: een werkend voorbeeld

Hoe ga je met gedoe om? We kennen een goed voorbeeld van een systeem dat gewend is om ondanks (of juist, dankzij) de continu wisselende en onverwachte (weers)omstandigheden en de chaos, toch goede resultaten weet te halen: de biologische boerderij. Zo’n boerderij is, evenals de maatschappij, net zo goed een complexe en adaptief systeem, waarin transities plaatsvinden. En een systeem waarin veel gedoe is:  in dit geval zieke planten, onkruid en mest. En waar ook prachtige resultaten geoogst worden. Kortom, een levend voorbeeld hoe je kunt omgaan met gedoe.

De waarde van shit

Hoe gaat de biologische boer om met deze lastige zaken? Laten we kijken naar ziekten en plagen in de gewassen. De biologische boer ziet dit gedoe als signaal: ze gaat de plant niet direct behandelen, maar observeert en probeert te achterhalen wat de oorzaak van de ziekte of plaag is. En haalt de oorzaak weg. Bladluizen geven aan dat er een vochttekort is. Beregenen is dan het devies.
Nog zoiets, mest. Het is er gewoon, of je nu leuk vind of niet. Net zoals de weerstand die er nu is in de energietransitie. Of je het nu leuk vindt of niet: als er iets in beweging komt in het systeem ontstaat er shit: weerstand. In plaats van het proberen te voorkomen – wat dus erg lastig is – kan je beter maar de waarde ervan proberen te ontdekken. Net zoals er in mest waardevolle voedingstoffen zitten, zit er in maatschappelijke weerstand waardevolle informatie. De grote weerstand over bijvoorbeeld aardgasvrij, duidt – wat mij betreft – op de verschillende fasen (ontkennen, boosheid, apathie) die er zijn in veranderprocessen. Als je deze weerstand en fasen erkend, kan je er vervolgens adequaat op reageren in plaats van de weerstand belachelijk te noemen.

Gedoe als duidkruid

Gedoe, bijvoorbeeld in de vorm weerstand, is een heel normaal onderdeel van transities. En net als onkruid op een biologische tuinderij is het zaak om het te accepteren. En vervolgens door te observeren op zoek te gaan naar de duiding ervan. Zoals onkruid, oftewel duidkruid, iets aanduidt over de bodemtoestand, zo zegt gedoe iets over onderliggende, verstorende processen in een transitie. Het willen voorkomen van gedoe in een transitie is contraproductief. Je mist immers de vingerwijzing die gedoe je kan geven. Manage het gedoe niet, maar accepteer, observeer, leer en reageer door de oorzaak aan te pakken. Luister naar wat er ten grondslag ligt aan het gedoe. Zo kun je sturing geven in deze complexe energietransitie.

Oscar Jansen is adviseur Expertiseteam Aardgasvrije Wijken van Nieuwe Energie Overijssel.
e-mail: o.jansen@overijssel.nl
telefoon: 06-17414947

Meer weten over transitiepatronen? Aanraders zijn het boek “Critical Transitions in Nature and Society” over Tipping points van prof. dr. Marten Scheffer en het artikel “Staat van transitie: patronen van afbraak en opbouw in vijf domeinen”, 2017 Loorbach en anderen.