aanjagers

In haar boek ‘De waarde van weerstand’ deelt Eva Wolf haar ervaringen van het 20-jaar lange traject Oosterweelknoop in Antwerpen. Dit traject liep uit tot een enorm conflict met de bewoners. In de wijkaanpakken om wijken van het aardgas te halen, komen we ook geregeld weerstand tegen. Jeroen Wolbrink maakt de link tussen de theorie van Eva Wolf en de praktijk in de wijk Twekkelerveld, Enschede, die aardgasvrij moet worden.

Kracht van kritische bewoners

Als je een kritische bewoner niet serieus neemt, dan worden ze steeds fanatieker, volgens Eva Wolf. Het kan er uiteindelijk toe leiden dat ze een actiegroep vormen en dan staan de hakken echt in het zand. Hoe ga je daar mee om? En wat is de kracht van kritische bewoners?
‘Tijdens mijn eerste kennismaking met het project Twekkelerveld kreeg ik direct de vuurdoop’ vertelt Jeroen. ‘We hadden vanuit de gemeente, samen met de woningcorporaties en de mogelijke (warmte)netbeheerder, het onderzoek naar de beste manier van aardgasvrij wonen in deze wijk al afgerond. Tijdens mijn eerste werkdag was de bewonersavond waarop we deze resultaten gingen delen. Maar de bewoners waren nog helemaal niet betrokken bij onze eerdere stappen. Dus er was direct weerstand. Ik zat eerst aan de zijlijn maar op den duur ben ik maar naast mijn collega gaan staan en zo zijn we het gesprek aangegaan. Eigenlijk konden we onze plannen direct weggooien. Want de bewoners wilden meer betrokken zijn bij het onderzoek, dus het onderzoek moest opnieuw. Op het moment van de bewonersavond was er al een subsidieaanvraag gedaan bij Programma Aardgasvrije Wijken voor 10 miljoen. Daar hadden we volledig ingezet om de wijk met subsidie aan een warmtenet te koppelen. De deelnemers van de avond waren het daar helemaal niet mee eens. Aan het einde van de avond hebben we een aantal beloften gedaan. Namelijk we gaan jullie als wijk alsnog betrekken bij het maken van de keuzes, we gaan zoeken naar een manier om het meer samen te doen en we gaan onderzoeken of wij jullie keuzevrijheid kunnen geven. En dat was dus mijn eerste kennismaking met het project. Direct met mijn neus in de boter.’

Wantrouwen levert wantrouwen op

Wederkerigheid is volgens Eva Wolf het antwoord op weerstand. Beleid is niet éénrichtingsverkeer maar vormt gedrag van mensen. Mensen gaan zich gedragen naar de beleidsopvattingen. Wantrouwen levert wantrouwen op. Als je wantrouwen tegenkomt in het proces, dan kan je, in plaats van op het wantrouwen te reageren, onderzoeken waar het wantrouwen vandaan komt. Doorbreek de vicieuze cirkel van negatief op elkaar reageren en creëer met elkaar en creatieve dialoog waardoor er een constructief conflict ontstaat. ‘Bij de eerste plannen stonden de bewoners op een aparte slide. Niet tussen de stakeholders. Dat vond ik gek want bewoners zijn net zoveel stakeholder als andere partijen in de wijk.’ Aldus Jeroen. ‘Het werd omschreven alsof wij vooral met de andere partijen aan de slag gingen en die partijen last hadden van kritische bewoners. Maar zo werkt het niet.’ aldus Jeroen.

Ideeën van de bewoners

In beleidsconflicten komt participatie vanzelf. Boze bewoners geven immers vanuit zichzelf hun mening en komen met alternatieve ideeën. Het advies van Eva Wolf: zorg dat je van het begin af aan met de bewoners zowel het proces als de inhoud ontwerpt. ‘We merkten tijdens de eerste bewonersavond dat er best veel bewoners waren met eigen ideeën. Maar die voelden zich niet serieus genomen omdat de gemeente ze wel even kwam vertellen hoe ze het moeten doen. Daar hebben we van geleerd en we hebben al die ideeën van de bewoners opgehaald.’ vertelt Jeroen.

Zoek naar rechtvaardigheid in lasten en lusten in plaats van draagvlak, draagvlak bestaat niet

Niemand weet wat draagvlak is. Het is niet meetbaar. En de stille meerderheid hoor je letterlijk en figuurlijk niet. Volgens Eva Wolf moet je de kwaliteit van jouw beleid baseren op rechtvaardigheid. Beleid moet in overeenstemming zijn met zowel de formele wetten als de informele normen en de gevoelens van onrecht in de maatschappij. Neem zorgen van mensen serieus. Ga hier op een eerlijke manier mee om. Neem ook geen beslissingen gebaseerd op een meerderheid die zeer zware negatieve gevolgen hebben voor een minderheid. Zorg ervoor dat alle belanghebbenden gelijke kansen hebben om deel te nemen aan het beleidsproces. ‘We hebben nu een bewonersgroep, de koplopersgroep, van zo’n 20 mensen waar ik veel mee spar.’ vertelt Jeroen. ‘Dit is een prima dwarsdoorsnede van de wijk. Maar wat wel lastig is, is dat ik soms niet goed weet of ik met iemand namens een deel van de wijk spreekt, of namens dat individu met zijn of haar eigen opvattingen. Daarom willen we ook straks weer met de wijk als geheel in gesprek. Want een deel van de wijk heeft nu dit besloten, maar kan de rest van de wijk de stappen begrijpen?’

Van aantal woningen naar aantal mensen

‘Het gaat rechtstreeks om de huizen van mensen.’ vertelt Jeroen verder. ‘Om hun eigen portemonnee en hun toekomst. Dat was wel een duidelijk inzicht. In eerste instantie dachten we dat wij al het onderzoek deden en we vervolgens aan de mensen vertellen: en dit gaat er gebeuren. Maar het kantelpunt zat in de gedachte dat we het niet over aantal woningen hadden, maar een aantal mensen en hun toekomst. We hebben pas een plan als dat ook gedragen wordt door alle stakeholders, dus ook door de bewoners.’

Open en flexibel planproces

Te veel werken met deadlines is volgens Eva Wolf de dood in de pot voor een open en flexibel proces. Het kan leiden tot conflicten over het proces en dit helpt niet in het vertrouwen.  Bij strakke deadlines kunnen mensen immers het gevoel krijgen dat iets er doorheen wordt gedrukt. ‘Met de koplopersgroep hebben we afgesproken dat we een deskundig rapport laten opstellen met alle technische alternatieven voor aardgas.’ vertelt Jeroen. ‘We hebben veel gesprekken gehad over wat we belangrijk vinden aan bepaalde alternatieven voor aardgas. Is de betaalbaarheid het allerbelangrijkste of gaan we voor zoveel mogelijk CO2-reductie? En wat doet het voor het comfort van de woning? Allemaal vragen die we gezamenlijk hebben besproken. Ik heb af en toe de planing van het opleveren van het rapport uitgesteld omdat de bewoners meer tijd nodig hadden om het goed door te lezen. Dat wekte vertrouwen, merkte ik.
Met het rapport ligt er straks een beeld van welke opties er zijn voor de wijk, hoe ze scoren ten opzichte van elkaar en welke keuzes er dan te maken zijn. De score is op basis van wat de bewoners belangrijk vinden. We merken dat dat wel verschilt per deel van de wijk. Dus het kan prima zijn dat we straks een oplossing hebben voor een deel van de wijk, maar een andere oplossing voor een ander deel van de wijk.’

Beslis zo laat mogelijk

Stel het kiezen van een eindoplossing zo lang mogelijk uit is het advies van Eva Wolf. De nadruk op de snelheid van beleid maakt de actiegroepen dan weer achterdochtig. Waarom moet het zo snel gaan terwijl de impact zo groot is? Actiegroepen zien dit als bewijs dat er wel iets mis moet zijn. Dat maakt hen extra alert, aldus Wolf. ‘In de volgende fase wordt het extra spannend. Want nadat alle opties op tafel zijn, moeten er ook keuzes gemaakt worden.’ legt Jeroen uit. ‘We willen een routekaart maken waarin we vastleggen wat we de komende jaren gaan doen om Twekkelerveld te verduurzamen. Wat voor stappen gaan we daarin nemen? De uiteindelijke keuze is een beleidsmatige keuze. Daar willen we alle bewoners weer bij gaan betrekken. En dat is het spannende stuk, want is dan wat uit de koplopersgroep is gekomen goed te volgen voor de rest van de wijk? We hebben het maken van de keuze zo lang mogelijk uitgesteld. Liever samen met de wijk tot een keuze komen dan de bewoners iets opleggen.’

Webinar met Eva Wolf op 8 maart

Op 8 maart van 14.00-15.00 organiseert het expertiseteam aardgasvrije wijken een webinar met Eva Wolf. Klik hier voor meer informatie over het webinar en je aan te melden. Hier tref je het onderzoek van Eva Wolf aan: https://www.researchgate.net/publication/331522948_De_waarde_van_weerstand_Wat_Oosterweel_ons_leert_over_besluitvorming

Wil je de slides die tijdens het webinar gebruikt zijn bekijken? Zie hieronder:

Ontwerp principes aardgasvrij wijk proces

Waarde van weerstand Eva Wolf Overijssel